G İ R İ Ş:

Bildirimizin başlığı, üç soruyu, kendiliğinden içeriyor:

Bu sorulardan ilki: Kamu idaresinin eylem ve işlemlerinin neden olduğu insan zararlarının tazmini isteklerini konu edinen davalar İdari Yargı’da mı görülmeli?

İkincisi: Bu davaların İdari Yargı’da görülmesinin neden olduğu sorunlar var mıdır; varsa nelerdir ?

Sonuncusu: Bu sorunları giderici çözüm önerileri  olabilir mi?

Bildirimizde bu sorulara yanıt aramaya çalışacağız.

I – İNSAN ZARARLARININ TAZMİNİ DAVALARININ İDARİ YARGI’DA GÖRÜLMESİ:

A – NEDEN İDARİ YARGI ?

İdarenin İdare Hukuku alanındaki faaliyetlerinin yargısal denetiminin adli yargı yerlerine yasaklanmasının ve bu denetimi yapmakla görevli ayrı bir yargı düzeninin (İdari Yargı) kurulmasının teorik, tarihsel ve teknik nedenleri vardır. Bu nedenler, İdari Rejimi kabul eden Fransa’da, Büyük İhtilalden hemen önce ve ihtilal sırasında ortaya çıkmış ve 1799’da Conseil d’Etat’nın kurulmasına yol açmıştır[1]. O tarihten sonra, idarenin idari nitelikteki işlem ve eylemlerin idare edilenlere vermiş olduğu zararların tazmini isteklerini konu alan davaların görüm ve çözümü, İdari Yargı tarafından gerçekleştirilegelmiştir.

Bununla birlikte; İdarenin anılan işlem ve eylemlerden doğan sorumluluğunu konu alan davaların idari ve adli yargı yerlerinden hangisinin görevinde olacağına; başka anlatımla, Adli – İdari Yargı görev ayrılığına ilişkin temel ilke, ilk kez, Fransız Uyuşmazlık Mahkemesinin 8 Şubat 1873 tarihli Blanco Kararında konulmuştur[2]. Kararın verilmesine yol açan olay, Bordeaux’da geçer. Bir tütün fabrikasının raylı sisteminin küçük vagonlarından biri, caddeden geçmekte olan Agnès Blanco isimli sekiz yaşındaki bir kız çocuğuna çarparak, yaralanmasına neden olur.

Çocuğun babası, adli yargı yerinde açmış olduğu davada tazminat ister. Davanın açıldığı mahkeme, görev uyuşmazlığı çıkarır. Uyuşmazlık Mahkemesi, adli yargı yerince verilen görevsizlik kararını, şu gerekçe ile onar:

“ Kamu hizmetinin yürütümünde çalıştırdığı kişilerce özel kişilere verilen zararlardan dolayı Devlete düşen sorumluluk, Code Civil’de yer alan ve özel kişiler arasındaki ilişkileri düzenleyen ilkeler tarafından yönetilemez.

Esasen, genel ve mutlak olmayan, bu sorumluluğun, hizmetin gereklerine ve özel kişilerin haklarıyla Devletin haklarını uzlaştırmak ihtiyacına göre değişen özel kuralları vardır.

Bu nedenle, yukarıda açıklanan kanunlar çerçevesinde Devletin sorumluluğuna karar verme konusundaki görev, idari yargı yerine aittir…”.

Karara göre;

– Kamu hizmetinin yürütümünde çalıştırdığı kişilerce özel kişilere verilen zararlar dolayısıyla Devlete düşen sorumluluğun, özel kişiler arasındaki sorumluluğu düzenleyen kurallardan farklı, özel kuralları vardır. Bu kurallar, kamu gücüne özgü, Özel Hukukun (Borçlar Hukukunun) tazmin sorumluluğu ile ilgili kurallarının oluşturduğu sistemden ayrı, bir sorumluluk sistemi oluşturmaktadır.

– Bu sistemin ve dolayısıyla kuralların amacı, zararın ilişkin olduğu kamu hizmetinin gereklerini ve özelliklerini de göz önünde tutarak, güçlü Devletin çıkarlarıyla zayıf bireyin haklarını uzlaştırmaktır.

– İdarenin söz konusu sorumluluğunu konu alan davaların, anılan kurallar uygulanarak, çözümlenmesi görevi, idarenin faaliyetlerinin hukuka uygunluğunun denetiminde uzmanlaşmış; onun gereklerini ve ihtiyaçlarını iyi bilen   yargıçlardan oluşan, idari yargı yerlerine aittir.

Görüldüğü üzere; idarenin kamu hukukuna tabi faaliyetlerinin idare edilenlere vermiş olduğu zararların tazmini isteklerini konu alan davaların İdari Yargı’da görülmesinin nedeni ile bu faaliyetlerin hukuka uygunluğunun anılan yargı düzeni tarafından denetlenmesinin nedeni[3] aynı.

İdari Yargı – Adli Yargı görev ayırımında temel taşı olan bu kararın verildiği tarihten bu yana, yüzkırk yılı aşkın süre[4] ile, Ülkemiz dahil, idari yargı sistemine sahip tüm ülkelerde, kamu idaresinin idari nitelikteki işlem ve eylemlerinden doğan (maddi – manevi, insani – gayri insani) zararların tazminine ilişkin tüm istekler (sınırlı sayıdaki ayrık durumlar hariç), idari yargı yerlerinde açılan tam yargı davalarına konu edilegelmiştir.

Bu süreçte, İdari Yargı, idarenin kamu hukukuna ilişkin sorumluluğunu yargılamakta uzmanlaşmış; bu sorumluluğa özgü kural, ilke ve içtihadı geliştirmiş; hatta, sorumluluk hukukuna, daha sonra özel hukuka da geçen, çok önemli müesseseler kazandırmıştır.

Bugün, idarenin sorumluluğunu gerektiren zararlardan insan vücuduna ilişkin olanların İdari Yargı’da açılacak davalara konu edilmelerinin neden olduğu bir takım sorunlardan söz edilmekte ve bunlara çözüm olabileceği düşünülen kimi düzenlemelerin hayata geçirilmesine çalışılmaktadır.

Bu tür düzenleme çalışmalarına, Hukuk Muhakemeleri Kanununun, sonradan Anayasa Mahkemesince Anayasaya aykırı bulunarak iptal edilen 3’üncü maddesi[5] ile Türk Borçlar Kanununun 55’inci maddesinin, hareket noktası Hukuk Muhakemeleri Kanununun anılan maddesinde yapılan düzenleme olan, son fıkrasında, “ Bu Kanunun hükümleri, her türlü idari eylem ve işlemler ile idarenin sorumlu olduğu diğer sebeplerin yol açtığı vücut bütünlüğünün kısmen veya tamamen yitirilmesine ya da kişinin ölümüne bağlı zararlara ilişkin istem ve davalarda da uygulanır.” şeklinde yer alan hüküm örnek olarak gösterilebilir.

Hukuk Muhakemeleri Kanununun 3’üncü maddesinin Anayasa Mahkemesince iptal edilmesinden sonra, Türk Borçlar Kanununun 55’inci maddesinde yer alan bu düzenlemenin uygulama alanı, bu Mahkemenin içtihatlarında[6] gösterilen haklı neden[7] ve kamu yararı[8] ölçütüne uygun olarak, yasayla adli yargı yerlerinin görevine bırakılan tazminat davalarıyla sınırlı kalmıştır. Türk Borçlar Kanununun bu fıkrada göndermede bulunulan düzenlemelerinin, kendisinin geliştirdiği, idarenin kamu hukuku alanındaki sorumluluğuna özgü, sorumluluk hukuku bulunan, İdari Yargı’da görülen tazminat davalarında uygulanması mümkün değildir.

B – TÜRK BORÇLAR KANUNUNUN 55’İNCİ MADDESİNİN SON FIKRASINA İDARİ EYLEM VE İŞLEMLERDEN DOĞAN VÜCUT ZARARLARI AÇISINDAN BAKIŞ:

Türk Borçlar Kanununun 55’inci maddesinin son fıkrasında yer alan ve bu Kanun hükümlerinin her türlü idari eylem ve işlemler ile idarenin sorumlu olduğu diğer sebeplerin yol açtığı vücut bütünlüğünün kısmen veya tamamen yitirilmesine ya da kişinin ölümüne bağlı zararlara ilişkin istem ve davalarda da uygulanacağına dair hükmün, doğası gereği İdari Yargı’nın görev alanında olması gereken davaların adli yargı yerlerinde görülmesi halinde, kimi bakımlardan ilgililerin aleyhine olabilecek sorunlara yol açabileceğini düşünüyoruz. Bu sorunlarından, bizim saptadığımız, birkaç tanesi şunlar:

1 – Türk Borçlar Kanununun 50’nci maddesinin ilk fıkrası, kusur sorumluluğunda tazminata hükmedilebilmesi için, zarar görenin zarar verenin kusurunu kanıtlamak zorunda olduğunu söylemektedir. Bu madde hükmü, idarenin faaliyetlerinden kaynaklanan zararların tazmini isteklerinin adli yargı yerlerinde görülmesi halinde, zarar görenlerin lehinlerine değil, aleyhlerine sonuçlar yaratır. Zira; bu madde hükmüne göre, davacı, idarenin işleyişiyle ilgili olan hizmet kusurunun[9] varlığını kanıtlamak zorundadır. Bu kanıtlama ise, idarenin işleyişine her zaman ve gereği gibi vakıf olmayan idare edilen için, hemen hemen, olanaksızdır.

Oysa; İdari Yargılama Hukukunda re’sen araştırma ilkesi geçerlidir. Yargıç, idarenin hizmet kusurunun varlığını, davacının kanıtlamasını beklemeden kendisi araştırır ve varacağı sonuca göre karar verir. Mahkemenin, davadaki talebin haklılığını kanıtlamaya elverişli delillerin varlığını tespit ve onları elde etme konusunda, davacılardan daha avantajlı durumda olacağında kuşku yoktur. Böyle bir avantajın, davacıların hakları bakımından daha etkin koruma sağlayacağını ise söylemeye gerek bulunmamaktadır.

2 – Kanunun adam çalıştıranın sorumluluğunu düzenleyen 66’ncı maddesi, “B.Kusursuz sorumluluk” başlığı altında düzenlenmişse de; ikinci ve üçüncü fıkralarının, adam çalıştıranın kimi kanıtlamaları yapması halinde sorumluluktan kurtulmasına olanak sağlayan düzenlemeleri, bu maddede düzenlenen sorumluluğu, İdari Yargı’nın anladığı anlamda kusursuz sorumluluk olmaktan çıkarmakta; kanıt yükü tersine çevrilmiş, kusurlu sorumluluk haline getirmektedir. Zira; fıkralarda yazılı kanıtlamaların yapılamamış olması; yani, adam çalıştıran durumundaki idarenin, çalıştırdığı kamu görevlisini seçerken, talimat verirken, denetim ve gözetimde bulunurken gerekli özeni gösterdiğini ve işletmenin çalışma düzeninin zararın doğmasını önlemeye elverişli olduğunu ortaya koyamaması, hizmetinde kusurlu davrandığını gösterir[10].

Görüldüğü üzere; Türk Borçlar Kanununun 66’ncı maddesi, idareye kusursuz sorumluluktan kurtulma olanağı tanıyan düzenleme içermektedir.

Oysa; idarenin İdare Hukukuna göre olan kusursuz sorumluluğu, kamu külfetleri önünde eşitlik[11] ve riskin sosyalleştirilmesi[12] ilkelerine dayanır.  Bu ilkelere göre; eğer koşulları varsa, İdare, Türk Borçlar Kanunun 66’ncı maddesinin ikinci ve üçüncü fıkralarında yazılı kanıtlamaları yapmış olsa dahi, sorumluluktan kurtulamaz.

Riskin sosyalleştirilmesi ilkesinin karşılığı, Türk Borçlar Kanununda,  71’inci maddede düzenlenen, tehlike sorumluluğudur. Ancak; kamu külfetleri önünde eşitlik ilkesinin karşılığı anılan Kanunda mevcut değildir.  Kaldı ki; tehlike sorumluluğunun söz konusu olabileceği durumlarda dahi, mağdurun, işletmenin önemli ölçüde tehlike arzeder nitelikte olduğunu kanıtlaması gerekebileceği gibi; işletme sorumluluğu olarak düzenlenen tehlike sorumluluğunun, idarenin riskin sosyalleştirilmesi ilkesine göre sorumlu olduğu kimi durumlara uygulanması da mümkün olmayabilir[13].

Bu bakımlardan; Türk Borçlar Kanununun kusursuz sorumlulukla ilgili düzenlemeleri, idarenin kusursuz sorumluluğu açısından, İdari Yargının kendi içtihadlarıyla geliştirmiş olduğu sorumluluk hukukuna nazaran da zarar görenlerin lehine değildir.

3 – İdari Yargı’da, idarenin kamu hukuku alanında sorumluluğu ile ilgili kurallar, içtihat hukukunun kurallarıdır ve bu nedenle gelişmeye açıktır. İdari Yargı tarihi boyunca da böyle olmuştur[14]. Oysa; Türk Borçlar Kanunu, sorumluluk hukukuna ilişkin kuralları yazılı hale getirmiştir. Bu nedenle de, gelişmesi yorum sınırlarının zorlanmasına veya Yasa koyucunun müdahelesine ihtiyaç gösterir.

4 – İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesinin 6’ncı maddesi ile Anayasamızın 36’ncı maddesinde sözü edilen adil yargılanma hakkı, mahkemelerde uygulanan yargılama usulünün davacılar için etkin koruma sağlamaya ve az masrafla makul sürede sonuç almaya elverişli olmasını gerektirmektedir.

İdari yargı yerleri, asliye hukuk mahkemelerinden farklı olarak, miktarla sınırlı kimi davalar dışında, uyuşmazlıkları, bir başkan ve iki üyeden oluşan kurul halinde inceleyip karara bağlamaktadırlar. Uyuşmazlığın birden fazla yargıcın incelemesinden geçmesi, taraflar için her zaman, daha fazla güvence demektir. Üstelik, bu yargıçlar, idarenin işleyişinin hukuka uygunluğunun denetiminde bir buçuk asırlık bir deneyime sahip uzmanlardır. İdarenin örgütlenmesinde ve işleyişindeki eksiklikleri ve hataları hemen görebilecek; hangi durumlarda hizmet kusuruna, hangi durumlarda idarenin kusursuz sorumluluğu esaslarına dayanacaklarını kolaylıkla tespit edebilecek birikime sahiptirler.

Ayrıca; yargılama giderleri bakımından da, asliye hukuk mahkemelerinde yapılan yargılamanın, idari yargı yerlerinde yapılandan daha az masraflı olduğu söylenemez. Aksine; bu mahkemelerde uygulanan sözlü yargılama yöntemi, yazılı yargılamanın esas olduğu idari davalardakinden daha fazla yargılama gideri yapılmasını gerektirebilecek niteliktedir.

Dahası; adalet istatistiklerinde, ilk derece idari yargı yerlerinde makul sürenin sıkça aşıldığına dair bir veri de yoktur[15].

Dolayısıyla; idari yargı yerlerinin oluşumunun, bu mahkemelerde görevli yargıçların uzmanlığının ve uyguladıkları yargılama usulünün, adil yargılanma hakkının gerçekleşmesine daha uygun olduğunu söyleyebiliriz.

II – SORUNLAR NELERDİR?

Tüm bu avantajlı durumlara karşın; insan vücuduna verilen zararların tazmini istekleriyle açılan davaların İdari Yargı’da görülmesinin, zarara uğrayan yönünden kimi sorunlara neden olduğu; bu nedenle de, bireyin güçlü idare karşısında yeterince korunamadığı ileri sürülmektedir. Bu konuda dile getirilen sorunlardan bizim tespit edebildiklerimiz şunlar:

–         Deniliyor ki, İdari Yargı, insan vücuduna verilen zararları yeterince gideremiyor. Hükmettiği tazminatlar, zararın büyüklüğü karşısında önemsiz kalıyor.

–         Yine; deniliyor ki; İdari Yargı’da taleple bağlılık ilkesi sebebiyle, dava sırasında zararın dava dilekçesinde talep edilenden fazla olduğu anlaşılsa bile, yargı yeri talep kadarına hükmediyor. Zarara uğrayan, eğer süresini kaçırmamışsa, yeni davalar açma zorunluluğuyla karşı karşıya kalıyor.  Bu durum, adil yargılanma hakkını ihlal ettiğinden, Ülkemiz, İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi tarafından tazminat ödemeye mahkum ediliyor.

–         Son olarak, deniliyor ki; Türk Borçlar Kanununda ve Hukuk Muhakemeleri Kanununda, vücut zararlarının gerçek miktarını tespite olanak sağlayan, elverişli yargılama müesseseleri var; eğer, davalar Adli Yargı’da görülürse, hakkın teslimi daha kolay olur.

Öncelikle, şu açıklamayı yapamakta yarar var: Bu iddialarda dile getirilen sorunların yalnızca vücut zararlarını değil, insana verilen tüm diğer zararları da ilgilendirdiğini kabul etmek gerekir. Kuşkusuz, insanın yaşama hakkı ve vücut bütünlüğü, insan haklarının en önemlisidir. Ancak; insanın onuruna verilen ya da mülkiyet hakkına müdahale niteliği taşıyan zararlar da, insan hakkı ile ilgili ve önemlidir. Bu nedenle; bir çözüm üretilecekse, bu çözümün salt vücut zararlarına ilişkin olmasını doğru bulmuyorum. Üreteceğimiz çözüm, tüm tazminat talepleri için geçerli çözüm olmalıdır.

İkincisi; bu sorunların ilki, yargı yerlerinin tazminat müessesesine bakışıyla ilgilidir. Hatırlanacağı üzere; eski tarihlerde, Fransız Hukukunun o günkü anlayışının etkisiyle, “acı paraya tahvil edilemez” anlayışı vardı ve yalnızca bir liralık manevi tazminata hükmedilmekle yetiniliyordu. Zamanla, bu anlayış terkedildi. Bugün manevi tazminata faiz dahi işletilmektedir[16].

Manevi tazminatın zenginleşme aracı olamayacağı yolunda[17], öncelikle, Adli Yargı’da uygulama yeri bulan anlayış da, böyledir. Ancak; bu tür anlayışlardan kaynaklanan sorunlar, düzenlemeyle çözülebilecek nitelikte değildir. Bu sorunun giderilebilmesi, yargıçların anlayışlarını ve tazminat müessesesine bakışlarını değiştirmelerine ve geliştirmelerine bağlıdır.

Diğer sorunlar ise, 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununda yapılacak düzenlemelerle giderilebilecek niteliktedir.

III – ÖNERİLER :

Bize göre; Türk Borçlar Kanununun 55’inci maddesinin son fıkrasında yapılan düzenlemeyle sağlanmak istenen amaç, İdari Yargılama Usulü Kanununun 12  ve 13’üncü maddelerinde yapılacak düzenlemelerle sağlanabilir ve, bu yapılırsa, uygulamada var olan yakınmalar büyük ölçüde çözüme kavuşturulmuş olur.

1 – Yukarıda, sorunlar başlığı altında, değindiğimiz sorunlardan ikincisi, idari yargı yerlerinin taleple bağlılık ilkesi uyarınca talepten fazlasına hükmedememeleriyle ilgilidir.

Dördüncü Yargı Paketinde bu konuda yapılmış bir düzenleme tasarısı var. Tasarı, anılan Kanunun  16’ncı maddesinin (4) numaralı fıkrasına eklediği cümle ile, davacıların nihai karar verilmeden önce, bir kereye mahsus olmak üzere dava dilekçelerindeki miktarı artırabileceklerini söylemektedir.

Biz, yerinin anılan Kanunun 3’üncü maddesi olması gereken düzenlemenin, yasalaşması halinde, sorunun çözümüne katkıda bulanabileceğini düşünüyoruz.

Biz, ayrıca, alternatif olarak, Kanunun 13’üncü maddesinde, taleple bağlı kalınmaksızın, yargı yerince karar tarihinde tespit edilecek zarar miktarı dikkate alınarak tazminata hükmedilebileceği yolunda düzenleme yapılabileceğini  de düşünüyoruz.

2 – İdari Yargı’da, İdari Rejimin de gereği olarak, dava açılmadan önce idarece çıkarılmış idari nitelikte bir uyuşmazlığın olması gereklidir. Bu yüzden; idarenin bir eyleminden dolayı hakkı ihlal edilen bireylerin, idari dava açmadan önce, idareye başvuruda bulunarak, isteklerinin yerine getirilmesini istemeleri zorunludur.

Hukuk devletlerinde, idarenin idare edilenlere vermiş olduğu zararları, dava yoluna gerek kalmaksızın, kendiliğinden, ödemesi asıldır. Ancak; bunun için, idarenin zarardan ve zarara uğrayandan bilgilendirilmeye ihtiyacı vardır. Bu bakımdan; idari dava açmadan önce idareye yapılan başvuru, bu amaca hizmet etmekte ve idareye vermiş olduğu zararı, idari davaya gerek kalmaksızın, ödeme olanağı tanımaktadır.

Bu başvuru, aynı zamanda, 2.11.2011 gün ve 28103 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 659 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 12’nci maddesiyle getirilen, “idari uyuşmazlıkların sulh yoluyla halli” müessesesine işlerlik kazandıran başvuru olması bakımından da önemlidir. Böylece; zarara uğrayanın, dava yoluna gitmesine gerek kalmaksızın, tazminat elde edebilmesi mümkün olabilir.

13’üncü maddenin mevcut şekli, idareye yapılması gereken bu başvuruya ait süreleri ve bu sürelerin başlangıç tarihleri ile yapılacak başvurunun sonuçlarını düzenlemektedir. Maddede, idareye başvuru için bir ve beş yıllık süreler tanınmıştır. Bu sürelerden bir yıllık olanı, mülga Borçlar Kanununun 60’ıncı maddesinde haksız fiil nedeniyle zarara uğrayanlar için öngörülen ve zarara ve faile ıttıla tarihinden başlayan zaman aşımı süresiyle, nitelikleri farklı olmasına karşın, aynıdır. Türk Borçlar Kanunun 72’nci maddesinde, söz konusu zamanaşımı süresi iki yıl olarak belirlenmiştir.

Bu nedenle; maddenin ilk fıkrasında yapılacak değişiklikle, maddede yazılı idareye başvuru süreleriyle Borçlar Kanununun 72’nci maddesindeki zaman aşımı sürelerin eşitlenmesi yerinde olur.

3 – Hak ihlalinin maddi ve manevi zarar olarak ortaya çıkması halinde, Kanunun 13’üncü maddesinde öngörülecek iki yıllık idareye başvuru süresini başlatan olay, zararın kesin olarak tespit edilebildiği tarih olarak belirlenmelidir.  Maddenin mevcut şeklinde, hak ihlalleri arasında zarar niteliğinde olanlarla olmayanlar arasında ayırım yapılmaksızın, eylemi öğrenme tarihi, sürenin başlangıcına esas alınmıştır. Bu farklılığın yaratılmasına,  eylemi öğrenme tarihinde, çoğu kez, miktarı kesin olarak bilinemeyebilen,  maddi ve manevi zararların tazmini istekleri bakımından uygulamada karşılaşılan sorunlar sebebiyle ihtiyaç vardır.  Buna göre; iki yıllık süre, maddi ve manevi zararların tazmini isteklerinde, zararın kesin miktarının bilinebilir olduğu tarihte; diğer hallerde, eylemi öğrenme tarihinde başlayacaktır.

4 – Kanunun 13’üncü maddesinde, zararların kesin miktarının birey yönünden hesaplanabilir hale gelmesinden önce de, idareye başvuruda bulunarak, zararın miktarının 659 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 12’nci maddesi uyarınca kurulacak hukuki uyuşmazlıkları inceleme komisyonları[18] vasıtasıyla tespitini, (özellikle, devam eden zararlar yönünden) önlenebilecek nitelikte olanların önlenmesini ve tespit edilen zararın giderilmesini isteme ve bu isteğin zımni veya açık reddi halinde miktar göstermeksizin tazminat davası açabilme hakkı tanınmalıdır. Böylece, bireyin güçlü idare karşısında daha fazla korunması sağlanmış olacaktır.

5 – Kanunun 13’üncü maddesinde, destekten yoksun kalma, işgörmezlik gibi sebeplerle karar tarihinden sonra da devam eden zararların tazmini isteklerinde, tazminatın miktarına etkili olabilecek tüm unsurlar dikkate alınmak suretiyle, ileriye dönük olarak (defaten veya aylık olarak ödenmek üzere) tazminata hükmedilebilmesi sağlanmalıdır.

6 – Karar tarihinde öngörülemeyen zararların ileride doğması veya hükmedilen tazminatı yetersiz kılan nedenlerin ortaya çıkması halinde, aynı yöntem izlenerek, yeniden tam yargı davası açılabilmesi konusunda maddede açıklık getirilmelidir.

7 – 2577 sayılı İdari Yargılama Usulü Kanununun 12’nci maddesi, idari işlemlerden dolayı hakları ihlal edilenlerin iptal ve tam yargı davası açma haklarıyla buna ilişkin yöntemleri ve bu davalara ait süreleri başlatan durumları düzenlemektedir.

Madde, bu bakımlardan, doğrudan (tebliğ anında) idari işlemden doğan zararlarla bu idari işlemin uygulanmasından (icrasından) doğan zararları ayırmaktadır. Gerçekte; idari işlemin uygulanmasından önce bireyler bakımından (özellikle de bedensel olanlar yönünden) zarar doğurduğu durumlar çok fazla değildir. Bireyler yönünden zarar, daha çok, idari işlemin uygulanmasıyla doğar.

İdari işlemin uygulanması, idarenin maddi (icrai) davranışıyla olur. Örneğin; binanın yıkılması, işyerinin kapatılması, aracın faaliyetten alıkonulması, para cezasının tahsili, memurun görev yerine alınmaması gibi. Gerçekte de, bireyler yönünden zarar doğurucu olan, idarenin bu maddi davranışıdır. Bu maddi davranış, idarenin idari eylem dediğimiz davranış biçiminden yalnızca, temelinde bir idari işlemin olması ve ona dayanıyor bulunmasıyla ayrılır; ancak, zarar doğurucu sonuçları bakımından, idari eylemlere benzer. Bu nedenle de, bunların yolaçtıkları zararların tazmini isteklerini konu alan davalara ilişkin kurallarla, idari eylemlerin yolaçtığı zararları konu alan davalara ilişkin kurallar arasında fark olmamasında yarar vardır.

Bu bakımdan; madde yeniden düzenlenerek, idari işlemlerin uygulanmasından (icrasından) doğan zararların tazmini isteklerini konu alan tam yargı davalarının, aynı Kanunun 13’üncü maddesinde idari eylemlerden doğan zararların tazmini isteklerini konu alan tam yargı davalarıyla ilgili başvuru süre ve usulüne tabi olmaları sağlanmalıdır.

8 – Kanunun 13’üncü maddesinde, tazmini gereken zararın ve hükmolunacak tazminatın tür ve miktarının belirlenmesinde, Borçlar Kanununun Birinci Kısmının Birinci Bölümünün İkinci Ayırımının ilgili düzenlemelerine, İdari Yargı’nın özellikleri ve İdari Rejimin gerekleriyle uyuşmak koşuluyla, göndermede bulunulabilir ve, böylece, içtihatla Borçlar Kanununun bu konudaki hükümleri arasında koşutluk sağlanmış olur.

9 – Kanunun 16’ncı maddesinde, insan vücuduna verilen zararların tazmini isteklerine konu alan tam yargı davalarında savunma ve cevap sürelerini kısaltan düzenlemeler yapılabilir.

10 – Son olarak; 2577 sayılı Kanunun 20’nci maddesinin 5’inci fıkrasında, insan vücuduna verilen zararların tazmini istekleriyle açılan tam yargı davalarının öncelikle karara bağlanacağı yolunda düzenleme yapılabilir.

SONUÇ: Sonuç olarak;

1 – İdari Rejimin geçerli olduğu ve buna bağlı olarak İdari Yargı – Adli Yargı ayrılığının uygulandığı Ülkemizde, idari eylem ve işlemlerden kaynaklanan insan zararlarının tazmini isteklerinin idari yargı yerlerinde görülmesinin, bu rejim ve yargı ayrılığının doğal sonucu olduğunu;

2 – Anayasa Mahkemesinin bazı idari davaları Adli Yargı’nın görev alanına bırakan düzenlemelerin Anayasa uygunluğu konusunda geliştirdiği haklı neden ve kamu yararı ölçütlerinin, kamu yararının bu ilkeye uygunlukta olduğundan hareketle gözden geçirilmesi gerektiğini;

3 – Uygulamada var olan yakınmaların bir kısmında, yargıcın tazminata bakış açısının; bir kısmında da,  gerekli yasal düzenlemelerin zamanında yapılmamış olmasının etkisinin bulunduğunu;

Söyleyebiliriz.